Kim był autor pierwszego powojennego przewodnika po Karpaczu? 

Czy syn d-cy Powstania Wielkopolskiego, autor pierwszego wydanego po II wojnie światowej przewodnika po Karpaczu, był pierwszym powojennym przewodnikiem karkonoskim (sudeckim)?  

Do postawienia takiego pytania skłoniły mnie wspomnienia moich rodziców z ich pierwszych wędrówek po Karkonoszach, którymi często dzielili się przy okazji przeglądania starych, pożółkłych fotografii rodzinnych. Do Karpacza już pod koniec 1945 r. przybył mój dziadek (zmarł w 1952 r. i jest pochowany w Miłkowie), a w ślad za nim już wczesną wiosną 1946 r. pojechali tam mój ojciec z mamą. Wg ich relacji odbyli wtedy pierwsze wycieczki po okolicy, a na jednej z nich prowadził ich krajan mojego dziadka i wicedyrektor uzdrowiska w jednej osobie, Stanisław Taczak. Z relacji tej wynika, że był to pierwszy powojenny polski przewodnik oprowadzający po Sudetach, o którym dane mi było usłyszeć.

Ojciec w swych wspomnieniach często używał niektórych ówczesnych nazw, które wtedy poznał, a które różniły się od obecnych, jak m.in. Krzywa Góra, Krzyżatka, Szczęść Boże, Mostowa Góra, Święta Anna, Hlondów i inne. Stanisław Taczak był autorem pierwszego powojennego "Przewodnika po Karpaczu i okolicach", wydanego w Jeleniej Górze w 1948 r., w którym zastosował nazewnictwo różniące się od obecnego. Godny uwagi jest fakt, że za swoją pracę nie wziął żadnego wynagrodzenia.[1]

Miłków (Arnsdorf, Hlondów, Jarantów) na starej widokówce

    Stanisław Kazimierz Taczak (na zdjęciu, jako porucznik) był synem d-cy zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego - gen. Stanisława Taczaka,[2] urodzonym 26 lutego 1905 r. w Berlinie. Taczak - junior był wiernym odbiciem seniora: wesołego usposobienia, śpiewak i muzyk z zamiłowania - poszedł w ślady ojca. W książce Bogusława Polaka ("Generał Stanisław Taczak 1874-1960") godny uwagi jest cytat ze wspomnień St. Taczaka - juniora: “od wczesnej młodości Ojciec wpajał we mnie, że służba w Wojsku Polskim jest najbardziej zaszczytną pracą dla dobra Ojczyzny i dlatego zdecydowałem się zostać oficerem WP”. 

     

Por. Stanisław Kazimierz Taczak (po lewej) i gen. brygady w st. spocz. Stanisław Taczak z żoną Marią u syna Stanisława w Karpaczu (1952)

    Stanisław ukończył Oficerską Szkołę Kawalerii w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu, gdzie przez pewien czas był instruktorem jazdy konnej. Następnie przeniesiony został do 20 Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego w Rzeszowie, gdzie jako podporucznik, a następnie porucznik dowodził plutonem łączności. Miał opinię bardzo dobrego oficera, a wesołe usposobienie jednało mu sympatię otoczenia.

    W 1939 r. walczył z niemieckim agresorem aż do ostatnich dni września. Otoczony, przebił się ze swym oddziałem przez linie niemieckie i po kilku dniach tułania się po lasach dał rozkaz zakopania broni i rozproszenia się ułanów do domów. Sam wraz ze swym przyjacielem przedostał się w okolice Zamościa, gdzie pomagał mu w gospodarowaniu majątkiem ziemskim. Należał do Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej .

    B. Polak pisał dalej, że po stracie żony Ewy w 1953 r. generał Stanisław Taczak często wyjeżdżał do córki do Malborka i syna do Karpacza, gdzie Stanisław (junior) pracował od 1945 r. w uzdrowisku na stanowisku wicedyrektora.

    Jeden ze starszych przewodników sudeckich z Ziemi Jeleniogórskiej - Leszek Krzeptowski, w artykule "Byli chłopcy, byli...", zmieszczonym w broszurze wydanej z okazji 35-lecia Koła Przewodników Sudeckich w Jeleniej Górze (dodatku do miesięcznika "Karkonosze") pisał: "Wspominam STANISŁAWA TACZAKA. Pionier i oficer Wojska Polskiego. Osiadł tuż po wojnie w Karpaczu - dystyngowany, o nienagannych manierach, wszystkim przyjazny, wszechstronny działacz, zawsze aktywny do późnych lat, mimo nie najlepszego zdrowia".

    Ryszard Jaśko w książce “Sygnały z gór. Z dziejów minionych 60 lat działalności GOPR PTTK” (Wydawnictwo “Sport i Turystyka”, Warszawa 1973) w rozdziale “Z działalności Grupy Sudeckiej GOPR” - pisał: "Mało kto już pamięta jak zaraz po wyzwoleniu, równolegle do zagospodarowywania ziem przywróconych Macierzy, otwierano przed Sudetami nowe, wspaniałe perspektywy - turystykę i sport. Z Zakopanego przybyła do Karpacza grupa działaczy społecznych, turystycznych i sportowych, przejmowano schroniska, malowano szlaki i trasy zjazdowe. (...) Byli wśród tej grupy pierwszych “sudeckich gazdów" mgr Jerzy Ustupski (prezes GOPR), Stanisław Taczak, Stanisław Marusarz. (...) Już wtedy zaczęły się rodzić pierwsze potrzeby zorganizowania górskiej służby ratowniczej, nastąpiły pierwsze wypadki, pierwsze interwencje".

    I jeszcze jedno wspomnienie. Andrzej Klamut w miesięczniku “Karkonosze” (nr 9/169/91), w artykule “Tajemnica schroniska im. Księcia Henryka Pobożnego”, zamieszcza wypowiedź Henryka Słuki, przybyłego do Karpacza z Zakopanego w lipcu 1945 roku. Wspomina on, że był członkiem Pogotowia Górskiego w Karpaczu wraz z (Antonim) Nowosiadłym, (Stanisławem) Taczakiem i (Stanisławem) Staroniem.

    W tym samym artykule zamieszczono relację rotmistrza Taczaka, spisaną przez A. Klamuta przy okazji zbierania materiałów do pracy magisterskiej w 1976 r. St. Taczak powiedział wtedy m.in.: "... Do Karpacza przybyłem w październiku 1945 roku jako delegat Polskiego Związku Narciarskiego. Do końca listopada zdążyłem poznać główne szlaki turystyczne oraz wszystkie schroniska w rejonie Karpacza. Utworzyłem też Biuro Obsługi Ruchu Turystycznego. (...)".

    W Kalendarium 50-lecia Oddziału PTT-PTTK w Jeleniej Górze z 1997 r. zawarta jest informacja, że 28 sierpnia 1946 r. w Jeleniej Górze, na Nadzwyczajnym Walnym Zebraniu, na którym obecny był Tadeusz Igestrom Szol - vice prezes ZG PTT, dokonano wyboru władz Dolnośląskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego oraz zatwierdzono statut Oddziału. Stanisław Taczak wszedł w skład Sądu Honorowego. W dalszej części kalendarium w 1949 r. Taczak jest wymieniony jako kierownik Domu Turysty w Karpaczu i członek Zarządu Oddziału PTT.

    Czesław Cetwiński w książce "Przewodnictwo turystyczne w Polsce" (Wydawnictwo PTTK "Kraj", 1986) na str.92 pisze o pewnym zaświadczeniu wydanym w maju 1949 r.: "Zaświadcza się niniejszym, że ob. Krzeptowski Lech, jako przewodnik Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego jest upoważniony przez kierownictwo Ośrodka FWP w Michałowicach, pow. Jelenia Góra, w porozumieniu z Referatem Kulturalno Oświatowym do prowadzenia wszystkich wycieczek złożonych z wczasowiczów". Był to więc już rok 1949, czyli cztery lata później od wzmianki o Stanisławie Taczaku.

    Czy Taczak był pierwszym powojennym polskim przewodnikiem sudeckim? Działał przecież zgodnie z poleceniem władz państwowych: uruchomienia w Karpaczu turystyki. W tym sensie - prowadząc ludzi po okolicznych górach i mając stosowne do tego pełnomocnictwo - w tamtych czasach i w tamtych warunkach spełniał kryteria oficjalnego przewodnika, mimo że nie chodził z "blachą".[3]

    Do roku 1948/49 ponoć wystarczało samemu poznać trochę Karkonosze i nawet bez egzaminu zostawało się przewodnikiem - tak przynajmniej by wynikało ze wspomnień Władysława Krygowskiego - każda osoba znająca trochę teren była potrzebna. Dopiero po roku 1950 Tadeusz Steć zaczął określać kryteria egzaminacyjne dla kandydatów na przewodników i przodowników (był m.in. współautorem sudeckiej części spisu wycieczek do GOT), rozpoczęły się coraz dłuższe szkolenia i kursy.[4] Taczak był jednym z pierwszych mianowanych po wojnie przodowników GOT, o czym świadczy widniejący na jego pieczątce przodownickiej nr 338.

    Stanisław Kazimierz Taczak zmarł 28 marca 1985 r. we Wrocławiu. Dzięki informacji uzyskanej od rodziny Taczaków ustaliłem, że spoczywa w Warszawie na Cmentarzu Komunalnym Północnym we wspólnym grobie żoną Marią z d. Kreyser. Jak się wydaje, postać rotmistrza Stanisława Taczaka - zasłużonego pioniera turystyki polskiej w Sudetach po 1945 r. - godna jest bardziej pogłębionych studiów i opracowania pełnej i spójnej biografii.

Przypisy:

1. O rotmistrzu Stanisławie Taczaku - zapomnianym autorze pierwszego powojennego "Przewodnika po Karpaczu i okolicach" (Jelenia Góra, 1948), ukazała się wzmianka sygnowana moimi inicjałami w 1991 r. w "Kurierze Ryfejskim" (poniżej ksero tej notatki). Kilka szczegółów zamieściłem też w artykule: "O historycznych związkach wzajemnych Wielkopolski i Wielkopolan z Sudetami".

2. Stanisław Taczak - senior, generał brygady, organizator wojsk powstańczych i głównodowodzący zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego, urodził się 8 kwietnia 1874 r. w Mieszkowie w Wielkopolsce. W 1904 r. poślubił Ewę Wichmann, córkę bogatego rentiera z Kołobrzegu. Ze związku tego urodziło się dwoje dzieci - 26 lutego 1905 r. syn Stanisław Kazimierz, a rok później - 5 kwietnia 1906 r. córka Aleksandra. Taczakowie byli bardzo zgodnym i oddanym rodzinie małżeństwem. Stanisław Taczak zmarł w 1960 r. w Malborku, gdzie został pochowany i następnie ekshumowany i przeniesiony na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na poznańskie Wzgórze Św. Wojciecha.

3. Przypuszczam, że projekty jednolitych odznak dla przewodników górskich, w tym "blachy" sudeckiej z dość nieudolnie opracowanym motywem mającym wyobrażać Śnieżkę (analogicznie jak dla przewodników beskidzkich Babią Górę i tatrzańskich Mnich) powstały w tym samym czasie, może w połowie lat 50-tych. Chyba pierwszy akt państwowy o przewodnictwie nakazujący noszenie blach - to zarządzenie nr 173 przewodniczącego GKKFiT z 22 XI 1960. Wtedy pojawiło się 5 rodzajów "blach" o identycznej wielkości i napisami w czarnej obwódce. Oprócz trzech wspomnianych, wybito jeszcze odznaki dla przewodników podhalańskich i przewodników świętokrzyskich. W późniejszych latach funkcja przewodników podhalańskich uległa likwidacji, a przewodnicy świętokrzyscy nie zostali zakwalifikowani do przewodników górskich.

4. Władysław Krygowski pisze ("Górska Odznaka Turystyczna. Początki-rozwój-zadania", Wydawnictwo PTTK "Kraj", 1985), iż np. w latach 1949-50 miały miejsce akcje bezpłatnych wycieczek górskich, które odbywały się pod przewodnictwem przodowników (chodzi tu o przewodników GOT PTT) oraz specjalnych kierowników wycieczkowych, których szkoliła utworzona przez PTT Komisja Szkolenia Górskiego PTT. Były one prowadzone fachowo i z dużym pożytkiem wychowawczym. Na wiosnę w 1950 r. razem z przodownikami przeszkolono przewodników w Sudetach, gdzie PTT zorganizowało specjalny kurs w Szklarskiej Porębie dla kierowników turystycznych, przewodników i przodowników (przewodników GOT PTT).

Artykuł w okrojonej wersji ukazał się w informatorze Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego "Co słychać?", nr 7(199) lipiec 2007.

Lech Rugała