Zenon Szymankiewicz urodził się 9 lipca 1930 roku w Poznaniu w rodzinie zawodowego wojskowego, chorążego pilota Mariana Szymankiewicza i jego żony Marii z Heymannów. W dniu 1 września 1939 podczas bombardowania lotniska Ławica, poległ jego ojciec Marian Szymankiewicz, a on wraz z matką i bratem zostali ewakuowani do Lublina, a następnie w okolice Krasnegostawu. Znalazł się tam w rejonie ciężkich walk z Niemcami toczonych z okrążonymi oddziałami Wojska Polskiego (19-22 września 1939).

Po powrocie do Poznania i aresztowaniach najbliższej rodziny (1941) Zenon został wysiedlony do obozu przejściowego w Łodzi i w kwietniu 1941 roku zamieszkał wraz z matką we Włoszczowie koło Kielc. Przebywał tam do 1945 roku i po powrocie do Poznania podjął naukę w gimnazjum Bergera, później w w II Liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących, jednocześnie zatrudniony jako pracownik fizyczny w Elektrowni Poznańskiej. W latach 1945-1949 należał do Związku Harcerstwa Polskiego.

W 1951 roku rozpoczął studia na Wydziale Technologii Drewna Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu. W roku 1955 uzyskał tytuł inżyniera, a rok później stopień magistra. W 1959 roku ukończył Roczne Studium Ekonomiki Przemysłu.

Od kwietnia 1953 roku rozpoczął pracę w Poznańskiej Fabryce Mebli. Uzyskał kwalifikacje rzeczoznawcy mebli wszelkich typów (1982). Był trzykrotnym laureatem Nagród zespołowych Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego za wdrażanie postępu technicznego i został wpisany do księgi zasłużonych dla Swarzędzkich Fabryk Mebli.

Obok działalności zawodowej pasją Zenona Szymankiewicza stała się historia najnowsza, zwłaszcza wydarzenia 1939 roku i lata okupacji hitlerowskiej. W 1960 roku po długich, żmudnych poszukiwaniach odnalazł na Stokach Cytadeli masowy grób wojskowych, ofiar nalotu niemieckiego w 1939 roku. Doprowadził do identyfikacji większości zwłok i upamiętnienia tej mogiły pomnikiem w 1963 roku. Wyniki badań opublikował na łamach kilku numerów "Kroniki Miasta Poznania", gdzie znalazły się m.in. lista strat ludności cywilnej i wojskowych w wyniku nalotów niemieckich. Po kilku dalszych latach pracy ukazała się jego książka "Poznań we wrześniu 1939" (Wydawnictwo Poznańskie, 1985).

W 1971 roku rozpoczął badania nad wojskową antyhitlerowską konspiracją w Wielkopolsce (1939-1945). Opisywał mało znane fakty z zakresu ruchu oporu w Wielkopolsce oraz niemieckich eksperymentów z bronią rakietową. Rozprawy na te tematy publikował na łamach "Wojskowego Przeglądu Historycznego", "Rocznika Nadnoteckiego", Kroniki Wielkopolski i kwartalnika Polskiego Towarzystwa Leśnego "Sylwan".

W 1978 roku, w Instytucie Historii UAM, na podstawie przedłożonej rozprawy doktorskiej - Operacje zrzutowe lotnictwa alianckiego nad Wielkopolską w latach 1943-1945 i ich skutki - uzyskał stopień naukowy doktora nauk humanistycznych w zakresie historii.

W 1979 roku, nakładem Wydawnictwa Poznańskiego, ukazała się jego książka "Spadochrony nad okupowaną Wielkopolską", za którą otrzymał wyróżnienie Ministra Obrony Narodowej (1980). Książka uzyskała pochlebną ocenę jako poszerzająca i odkrywająca nie znane w większości fakty z wojennej przeszłości Wielkopolski, zwłaszcza w zakresie działalności partyzanckiej, różnych form walki z okupantem, korzystania ze zrzutów ludzi i sprzętu przez lotnictwo alianckie i sowieckie.

W 1984 roku powołany został na członka Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce – Instytutu pamięci Narodowej. W 1982 roku został przewodniczącym Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Armii "Poznań" i ofiarnie pracował nad wzniesieniem tego monumentu. W 1982 roku otrzymał Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej. Był inicjatorem upamiętnienia akcji poznańskiego ruchu oporu w porcie rzecznym nad Wartą (1942). Pomnik ku czci bohaterów akcji "Bollwerk" odsłonięty został w 1982 roku. Współdziałał w utworzeniu Muzeum w byłym obozie karno-śledczym w Żabikowie (1979) oraz inicjatorem rewaloryzacji podziemi kościoła św. Wojciecha (1984), uczestnicząc w pracach Społecznego Komitetu Budowy krypty zasłużonych Wielkopolan.

Żywe były związki Zenona Szymankiewicza z Ziemią Kłodzką. M.in. przekazał do Muzeum Ziemi Kłodzkiej dokumenty związane z pobytem konspiratorów poznańskich w tamtejszym więzieniu w latach 1941-1942. Na ten temat opublikował artykuł w "Roczniku Ziemi Kłodzkiej". Wyróżniony został przez władze Kłodzka za przyczynienie się do zabezpieczenia i odrestaurowania zabytkowego obiektu z XVIII wieku w Różance oraz odnalezienie krzyża pokutnego. Był inicjatorem monumentalnej rzeźby orła polskiego umieszczonego w 1989 roku na murach Twierdzy Kłodzkiej, upamiętniającego więzionych tam Wielkopolan oraz Poznaniaków.

Był współzałożycielem i aktywnym działaczem Wielkopolskiego Klubu Publicystów Krajoznawczych. W dniu 17 października 1981 roku, na zebraniu organizacyjnym zwołanym w gmachu Collegium Maius UAM w Poznaniu, przyłącza się do grupy reaktywującej Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. Był współinicjatorem upamiętnienia w 1992 roku dr. Aleksandra Ostrowicza - autora polskiego przewodnika po Lądku tablicą pamiątkową w Muzeum Ziemi Kłodzkiej. Wygłosił też przemówienie w Bramie Kantaka w Tatrach 2 października 1993 roku z okazji odnowienia przez Oddział Poznański PTT i ponownego odsłonięcia tablicy upamiętniającej Kazimierza Kantaka.

Zenon Szymankiewicz wygłasza przemówienie w Bramie Kantaka (fot. Zbigniew Szmidt)

W 1983 roku zaproponował zorganizowanie w Poznaniu stałej ekspozycji poświęconej konspiracji wojskowej w Wielkopolsce. Był autorem scenariusza wystawy - Wielkopolska walcząca 1939-1945 - w Muzeum w Małej Śluzie na Cytadeli(1985).

Zenon Szymankiewicz był inicjatorem umieszczenia na murach domów m. Poznania 6 tablic poświęconych Ruchowi oporu (1983-1986). Był inicjatorem wielu pomników, tablic znajdujących się na terenie Wielkopolski i Poznania upamiętniających ludzi poległych w walce z niemieckim okupantem lub bestialsko zamordowanych. Jednym z ostatnich dokonań było doprowadzenie do uczczenia żołnierzy węgierskich rozstrzelanych w 1945 roku, tablicą umieszczoną na murze kaplicy ss Dobrego Pasterza przy ul. Piątkowskiej, co spotkało się z bardzo serdecznym odzewem żyjących jeszcze Węgrów - kombatantów.

Ostatnimi zamierzeniami, w które włożył dużo serca i pracy, a których realizacji już nie doczekał były: tablica na grobie dr. Aleksandra Ostrowicza w Lądku-Zdroju oraz tablica poświęcona pamięci ppłk. Andrzeja Rzewuskiego, Akowca, który w bliżej niewyjaśnionych okolicznościach zginął w 1946 roku w gmachu Urzędu Bezpieczeństwa przy ul. Kochanowskiego w Poznaniu.

Zmarł nagle w Kamińsku na terenie Puszczy Zielonka w dniu 6 lipca 2001 roku w wieku 70 lat. Został pochowany w Poznaniu na cmentarzu na Junikowie.

Grób Zenona Szymankiewicza na cmentarzu junikowskim w Poznaniu (fot. Lech Rugala)

Lech Rugała